top of page
  • Instagram
  • Facebook
  • YouTube

Rogożyna to materiał roślinny po ścięciu uzyskany z pałki wodnej typha latipholia. Pałka szerokolistna i wąskolistna należą do gatunku roślin z rodziny pałkowatych. Roślina rośnie na brzegach zbiorników wodnych tworząc najczęściej gęste szuwary. Jest wykorzystywana w bukieciarstwie, plecionkarstwie oraz do fitoremediacji. Wszystkie części rośliny są jadalne. Pałka wodna występuje na wszystkich kontynentach, za wyjątkiem Antarktydy.

​

gatunki pałki wodnej

  • szerokolistna

  • wąskolistna
     

występowanie

  • brzegi zbiorników wodnych

  • bagna

  • tereny podmokłe

  • brzegi rzek
     

Najczęściej rogożynę pozyskiwano w Polsce z terenów między Wisłą i Bugiem, Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskie, Dolnego Śląska, Pomorza, rejonów Olsztyna, Szczecina i Białegostoku. Roślina występuje w całej Polsce.

​

wykorzystanie

  • materiał plecionkarski

  • rozpałka

  • wypełnienie (np. materacy, poduszek, kamizelek ratunkowych, mebli, 

  • zabawek)

  • materiał izolacyjny

  • pożywienie

  • materiał papierniczy

  • lekarstwa (napar był stosowany na zapalenie pęcherza)

  • środek odkażający (żelowa substancja z młodych liści – opatrywanie ran, łagodzenie bólu)

  • oczyszczanie wody (pochłania, azot, fosfor oraz metale ciężkie)

  • roślina ozdobna

​

cechy materiału

  • wodoodporny

  • lekki

  • wytrzymały

  • miękki i plastyczny

  • dobra izolacyjność

  • biodegradowalny

  • przyjmuje kolor

​

kolor 

  • sinozielony (rosnąca roślina) 

  • miodowy (ścięta roślina w okresie wegetacji)

  • słomkowy (ścięta roślina w okresie wegetacji)

​

właściwości fizyczne 

Część dolna rośliny, znajdująca się pod wodą składa się z pochew liściowych, które przylegają mocno do siebie tworząc zwartą całość. Nie przepuszczają wody. Górna część rośliny składa się także z pochew liściowych, ale tworzą one mniej zwartą strukturę
i rozchylają się ku górze.

​

  • grubość pojedynczego liścia to 1–2 cm średnicy, 0,3–0,7 cm średnicy w górnej części

  • liście mają ok. 150–250 cm długości, czasem do 300 cm 

  • kłącze osiąga do 500 cm długości i 0,5–3 cm średnicy. Znajduje się zazwyczaj 7–10 cm poniżej powierzchni gleby.

  • kwiaty są zebrane u szczytu łodygi w kolby. Ich cylindryczny brązowy kwiatostan składa się z zarówno z kwiatów męskich, jak i żeńskich. Kolba ma maksymalnie do 20 cm długości.

​

grubość liścia

0,2–0,5 cm

 

średnica liścia

1–2 cm średnicy, 0,3–0,7 cm średnicy w górnej części

​​

długość liścia

150–250 cm długości, czasem do 300 cm

​

​

​​

​

​

​

​

​

surowiec

kiedyś

​

sierp – do ścinania

nóż – do ścinania

kosa – do ścinania

kosa Rössinga – do ścinania

podrzynacz Kaźmierczaka – do ścinania

​

Rogożyna jest pozyskiwana ręcznie za pomocą specjalnych noży lub kos. Ścina się ją 5–10 cm powyżej miejsca zawiązania się pędu na kłączu – pod powierzchnią wody. Ścinanie ręczne jest czasochłonne. 

​

Kosa Rössinga składa się z 4–10 stalowych noży, ostrych jednostronnie wyciętych w łuk. Ostrza są utrzymywane blisko dna zbiornika wodnego w trakcie pracy. Kosa Rössinga  przy wydajnej pracy może umożliwić ścięcie w ciągu jednego dnia do 1 ha zarośli (24–40 ton świeżej rogożyny). 

​

Podrzynacz Kaźmierczaka składa się z dwóch noży stalowych. Ostrza noży skierowane są na zewnątrz. Podrzynacz wrzuca się do wody i odpływa łodzią odwijając linę. Po jej rozwinięciu, ściąga się podrzynacz do łodzi, który w międzyczasie ścina pędy rośliny. W ciągu jednego dnia można ściąć przy pomocy podrzynacza do 0,5 ha zarośli.

​

W pierwszej połowie XX w. używano do wyplatania krosien pionowych, które najczęściej opierano o ściany budynku. Były to prostokątne ramy o wymiarach 110×110 cm, w których osnowę z rogożyny lub sznurka przeciągano pionowo przez otwory w poprzeczkach w odstępach co 4 cm. Na końcach związywano plecionkę lub zaciskano ją na stożkowatych kołkach. Osnowa przechodziła przez płochę, którą dociskano z góry. Rozstaw otworów w płosze decydował o szerokości maty, z  której powstawał koszyk. Zwykle stosowano 26 otworów w ramie i płosze.

​

dziś


formy z drewna – do wyplatania koszy i kapeluszy
formy z drewna lub sklejki – do wyplatania koszy i toreb
sierp – do ścinania
kopyto do wyplatania ze sklejki – do wyplatania
igła do rogożyny – do wyplatania

​

​

Plecionkę wyplata się na drewnianej lub sklejkowej formie. Dzięki niej można nadać wyrobowi kształt. Istotnym narzędziem do wyplatania jest igła (iglica), która pozwala na zaciąganie plecionki. Młotka używa się do wyrównania wyplatanego elementu.
 

​

warsztat

produkty

wykorzystanie

  • kosze

  • torby

  • buty

  • elementy mebli

  • pojemniki

  • maty

  • wycieraczki

  • dywany

  • kapelusze

  • włókno

  • materiał izolacyjny „rogozit”

​

przeznaczenie elementów rośliny
Materiałem plecionkarskim jest podwodna część rośliny. Surowiec pozyskuje się z pędów jedno- lub dwuletnich.

​

wewnętrzna część łodygi – wykończenie plecionek, elementy dekoracyjne

liść – zasadnicza plecionka

​

Najlepszym jakościowo surowcem do wyplatania jest wysuszona rogożyna o wilgotności 15–20 % (stopień zawartości wody wyrażony w % masy ciała). Suchy materiał o wilgotności 15% waży 25 do 30 % wagi rośliny w stanie świeżym.

etapy pracy plecionkarza w Polsce

​

1. żniwa rogożynowe – pozyskanie surowca
lipiec – najlepszy materiał, pozyskanie surowca w tym czasie  jest  niekorzystne dla rozwoju rośliny – jest ona w momencie pełnej wegetacji
sierpień/wrzesień – dobry jakościowo materiał – liście żółkną i kończy się wegetacja rośliny
październik/listopad – dobry jakościowo materiał – jest po przymrozkach, gdy ze stawów hodowlanych jest spuszczana woda (łatwiejszy dostęp do surowca)
grudzień/luty – włókna są bardziej kruche – przez lód łatwiej jest dostać się do zarośli, ale utrudniony jest dostęp do dobrej jakościowo części podwodnej rośliny

​

2. selekcja roślin

Rośliny dzieli się według pięciu grup

  • pędy rogożyny jedno- i dwuletniej – nadają się do obróbki

  • pędy rośliny trzyletniej z kolbami nasiennymi – nadają się do obróbki

  • pędy połamane, zanieczyszczone i uszkodzone – surowiec pomocniczy przy wiązaniu

  • pędy porażone przez owady – nie nadają się do obróbki

  • inne rośliny wodno-błotne – mogą być wykorzystane do innych celów

​

3. suszenie
Latem suszenie trwa około dwóch tygodni na świeżym powietrzu. Rośliny suszy się w snopkach na świeżym powietrzu. Zbiory zimowe sezonuje się i suszy od maja do czerwca.

​

4. wyplatanie

W trakcie wyplatania liście muszą być wilgotne. Przed wyplataniem, rośliny segreguje się i polewa wodą. 

​

metody wyplatania

 

  • taśmowo-krzyżowa – stosowana głównie do wyplatania kobiałek, łubianek, koszyków z rogożyny czy łapci. Taśmy są przeplatane przez  osnowę. Osnowa i wątek są takie same. Plecionka ma proste lub ukośnie bie­gnące rytmy (tzw. splot tkaninowy lub „w jodełkę”). 

  • warkoczowa – stosowana głównie do wyplatania kapeluszy, zimowych butów, płotów, zabawki oraz do wykonczeń, np. uch do toreb. Nie nadaje się do tworzenia dużych płacht, więc często pojedyncze moduły są zszywane.

  • spiralna – pędy rośliny przeciąga się fragment po fragmencie skręcając. Końcówki liści pozostawia się i dokłada do kolejnego przeplotu. Plecionka zaczyna się od dna i narasta stopniowo w górę, rozwijając się spiralnie.

  • gima – splot wzmacniający; nazwa regionalna splotu trzyprętowego (także dwuprętowego) 

Serfenta

​

 

Stowarzyszenie Serfenta istnieje od 15 lat. Pracujemy, by zachować tradycję i mądrość przekazywane przez pokolenia. Specjalizujemy się nie tyle w zachowaniu niematerialnego dziedzictwa, co w sprawianiu, aby było wciąż żywe, atrakcyjne i przydatne ludziom, którzy współcześnie żyją. Dlatego podchodzimy do rzemiosła w sposób bardzo otwarty, skupiamy się nie tyle na produkcie, ile na wszystkim tym, co doświadczenie rzemiosła może dać człowiekowi dzisiaj. Tradycję i tradycyjne umiejętności traktujemy jako istotny punkt wyjścia do tego, aby szukać nowych dróg rozwoju.

 

15 lat zdobywania wiedzy i doświadczenia od tradycyjnych mistrzów plecionkarstwa Serfenta przetworzyła w autorski model nauczania rzemiosła, zakładając nie tylko transmisję umiejętności, ale także możliwość innowacyjnej pracy z naturalnymi materiałami oraz fokus na zrównoważony biznes. 

 

 

Serfenta opracowała autorski Model Biznesowy „Od badań do biznesu”, który opiera się na potrzebie doświadczania rzemiosła i za który została nagrodzona roku nagrodą JIAPICH w Korei Płd. Jest też jedną z trzech akredytowanych organizacji pozarządowych UNESCO w Polsce i prezentuje swój model międzynarodowej publiczności.

 

https://serfenta.pl/

ludzie

„W Serfencie chcemy, żeby doświadczenie rzemiosła plecionkarskiego było dostępne dla każdego i tworzymy do tego przestrzeń.”

Paulina Adamska

kolor

  • sinozielony (rosnąca roślina) 

  • miodowy (ścięta roślina w okresie wegetacji)

  • słomkowy (ścięta roślina w okresie wegetacji)

 

Wyroby z rogożyny są wykonywane z naturalnego surowca. Czasem materiał łączy się z innymi, takimi jak rafia czy sznurek.

​

Poniżej znajduje się subiektywne opracowanie rogożynowej palety barw.

​

​

kolory

przykładowe wzory

Anna Szwaja / Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie​

 

Absolwentka Wydziału Form Przemysłowych Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Dyplom pod kierunkiem prof. Adama Gedliczki w 2004 r. Od ukończenia studiów pracuje na macierzystym Wydziale w Pracowni Projektowania Alternatywnego, gdzie do 2009 r. była asystentką prof. Mieczysława Górowskiego. Po obronie doktoratu w 2015 r. pod kierunkiem prof. Marii Dziedzic pracuje na stanowisku adiunkta. Poza dydaktyką zajmuje się projektowaniem w zakresie grafiki i produktu oraz fotografią.

​

Przez trzy semestry zajęć w pracowni Projektowania Alternatywnego,
pod kierunkiem dr hab. Anny Szwai, studenci zaznajamiali się z tajnikami rzemiosła plecionkarskiego. Podczas wyjazdowych warsztatów, zorganizowanych przez Serfentę, studenci uczyli się wyplatania z rogożyny, wikliny i słomy, aby później, już podczas  zajęć na uczelni przełożyć to doświadczenie na pracę projektową i zaproponować nowe zastosowanie dla tradycyjnych technik związanych z pracą ręczną. W efekcie powstały produkty o nowym przeznaczeniu, z użyciem dodatkowych, niestandardowych materiałów.

​

https://splotynafali.wixsite.com/splotynafali

​

fot. Anna Szwaja
 

Anna Szwaja

„W dobie uprzemysłowienia i stojącej za tym nadkonsumpcji związanej z nadmierną produkcją dóbr materialnych zwrócenie się w stronę technik rzemieślniczych wydaje się słusznym kierunkiem. ”

Anna Szwaja

Marta Iwanina-Kochańska / Roboty Ręczne

 

Roboty Ręczne to rodzinna marka, która powstała z miłości do tradycyjnego rzemiosła oraz zamiłowania do ponadczasowego wzornictwa. Projektantką marki jest Marta Iwanina-Kochańska, absolwentka ASP w Warszawie, studentka ASP w Krakowie oraz Design Institute w Lahti, stażystka w studio projektowym Toma Dixona w Londynie. 

​

https://robotyreczne.pl/

​

fot. Roboty Ręczne
 

bottom of page